1.2.3 Romeinse Rijk

"Romanæ spatium est Urbis et orbis idem"

Ovidius

Naarmate het Romeinse Rijk expandeerde, kwam men tijdens de laatste eeuw v.C. terug van de idee van scherp bepaalde grenzen (‘fines’) in ruil voor de notie van ‘Imperium’: die wilde alle mensen in één rijk ‘sine fine’ tenzij dan tussen landbouwers en nomaden (beschaving en ‘barbaren’). Die zwevende en niet te lokaliseren grenzen aan de periferie van de orbis romanus konden in theorie oneindig uitgebreid worden. Dat waren niet de limes (doorgaans militair versterkte muren), die immers niet bedoeld waren om te scheiden maar wel om de bewegingen en uitwisselingen te controleren en te reguleren in het levendige grensgebied: geen politieke demarcatielijn van het Romeinse Rijk maar een ideologische, om de bevoorrechte status van de gebieden die in het Keizerrijk lagen te benadrukken. Binnen het Rijk bleven echter verschillende soorten lineaire grenzen in voege zoals fines en termini. Meer: 1_2_3_romeinse_rijk.pdf (78,7 kB)

Deel van de Rætische limes in Duitsland (Baden-Württemberg): m.b. ‘Wachtturmstelle 12/77’, één van twee wachttorens in Mahdholz (Rainau), nabij het castellum (fort) Buch. De fundamenten werden blootgelegd in 1969, en de drie meter hoge muur gereconstrueerd in 1971. Meer in: Der Limes-Park Rainau, Rainau, 2013, pp. 42-43. (cf. https://issuu.com/cross7/docs/buch_limespark_2012_web). Foto Annemie Raes, 2010.

Belangrijke publicaties
Von Zabern (Ph.), Grenzen des romischen Imperiums, Mainz, 2006.
Verzamelbundel waarin 26 auteurs een stand van zaken bieden van het onderzoek naar de grenzen van het Romeinse Rijk, als erfgoed en vanuit archeologisch-historisch opzicht, met aandacht voor bescherming en ontwikkeling, o.m. voor toeristisch gebruik.
 
Parker (Ph.), The Empire stops here. A journey along the frontiers of the Roman world, London, 2009.
Exhaustief
 

Breeze (D.J.),The Frontiers of Imperial Rome, Barnsley, 2011.

Puik algemeen overzicht, met nuttige bibliografie.

Hingley (R.), Frontiers of the Roman Empire. In: Oxford Bibliographies.

https://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780195389661/obo-9780195389661-0237.xml

[accessed 26-07-2021]

Deze beredeneerde bibliografie bevat, meer uitzondering van enkele standaardwerken, enkel publicaties van na 1985 (en ook geen werken over de grenzen van het Byzantijnse Rijk)

 
Recente publicaties
Van Ginkel (E.) & Vos (W.), Grens van het Romeinse Rijk. De limes in Zuid-Holland, Utrecht, 2018.
Historische reconstructie van de ontwikkeling van de limes in de provincie Zuid-Holland.
 
Weyts (C.), Zeven mijlen langs de limes, Amsterdam, 2022 (Homeruslezing).
Beschouwend essay onder de vorm van een wandeling langs een stuk van de limes in Nederland.
 
 
° "Het Romeinse grondgebied is dat van de wereld" Publius Ovidius Naso, Fasti, Liber II, 683-684.Zie ook bij Plinius de Oudere in zijn Naturalis Historia: H. Hommel, Sebasmata. Studien zur antiken Religionsgeschichte und zum frühen Christentum, dl. 2, Tübingen, 1984, 186.