1 CHRONOLOGIE

"Wat blijft er over van het vaak zo woelige historische verleden?"

Libert Vanderkerken°

Alvast wat grenzen betreft kunnen op historische tijdvakken nooit eenduidige etiketten gekleefd worden. Meestal speelt immers een complex van factoren waardoor de grens uiteindelijk vastgelegd wordt; er zijn ook soms meer uitzonderingen dan wat voor een bepaalde periode als ‘gebruikelijk’ beschouwd wordt. Wel zijn er grensvormen die in een bepaald tijdvak prominent aanwezig zijn omdat ze beantwoorden aan de maatschappelijke noden van die periode. 1_0_chronologie.pdf (54,8 kB)

Belangrijke publicaties

Demandt (A.), Grenzen. Geschichte und Gegenwart, Berlin, 2020. 
Eindelijk een omvattende geschiedenis van de grens, met inleidend ook andere soorten insteken rond het grensfenomeen (m.a.w. het benadert de opzet van het boek waarop deze website is gefundeerd, cf. de homepage, zij het dan zonder bibliografische intenties). De auteur besteedt als historicus van de Oudheid veel aandacht aan de grenzen in de eerste beschavingen (Nabije Oosten, Egypte, China), Griekenland en het Romeinse Rijk, focust voor de Middeleeuwen op de Germanen en laat de Moderne Tijden lopen tot 1914, waarna het laatste hoofdstuk het parcours naar vandaag afloopt. Het eerste hoofdstuk bevat zoals gezegd een heleboel andere soorten benaderingen, die ook in voormelde boek en website te vinden zijn (zoals: het woord, het concept, het gebruik binnen verschillende wetenschapstakken enz.), maar ook andere (zoals rond de begrenzing in de tijd, als equivalent van de ruimtelijke begrenzing): "Den alles is irgendwo begrenzt, nicht zuletzt unser Leben" (p.10). Hij laat echter politiek-geografische beschouwingen links liggen, omdat "die sich meist aus unberechtigden Verallgemeinungen von zutreffende Einzelbeobachtungen ergaben" (pp. 10-11).
[nog verder te bespreken]
 
Foucher (M.), Fronts et frontières, Paris, 1988

Een echte Fundgrube die best steeds geraadpleegd wordt: het werk bulkt immers van de statistieken, verdragsteksten en -lijsten, kaarten en allerhande informatie inzake de (geschiedenis van de) grens; wel dient rekening gehouden te worden met de uitgesproken, Frankrijk-georiënteerde, geopolitieke visie van de auteur. Na een inleidend hoofdstuk over de geopolitiek, overloopt de auteur de grensgeschiedenis, met het grootste deel gereserveerd voor het (volgens hem Franse) nationale grenstype. Daarna gaat hij in op de invloed van het Europese grensconcept in Amerika, Afrika en Azië. Ten slotte wordt de toekomst van de grens besproken.

 

Recente publicaties

John Elledge, A history of the world in 47 borders. The stories behind the lines on our maps, London, 2024. 

Het eerste deel (Histories, 11-161) geeft de  geschiedenis van de (staats)grens aan de hand van een aantal gevallen die een sleutelrol ter zake vervulden. Het tweede deel (Legacies, 165-264) bespreekt staatsgrenzen die nu nog de wereld van vandaag beïnvloeden, terwijl in het derde en laatste deel (Externalities,  267- 323) de auteur ingaat op enkele specifieke soort grenzen (zee- en luchtruim-grenzen, inclusief in de Ruimte, maar ook bijvoorbeeld tussen tijdzones en in steden).

 

Van Bokkum (M.), Grensstreken. Waarom grenzen liggen waar ze liggen, Amsterdam, 2021.

Rijk (cartografisch) geïllustreerd en vlot geschreven boekje over de ontstaansgeschiedenis van staatsgrenzen. Om de lezer duidelijk te maken dat het op zich positief gegeven dat het Verdrag van Westfalen (1648) een einde maakte aan de idee van een verenigd Christendom dat lang tot zoveel bloedvergieten in Europa had geleid, in ruil voor de idee van onafhankelijke staten in een inter-nationale gemeenschap, tegelijk ook de verschillen wegstopte achter grenzen en dus geen wijze van omgaan met die verschillen bood, met alle gevolgen vandien de volgende eeuwen. De auteur weet echter ook niet wat dan wél zou kunnen werken en hoopt dat alvast deze publicatie over de genesis van staatsgrenzen, de relativiteit van het fenomeen c.q. van de verschillen met de Ander, zou kunnen doen inzien? Hij doet dat aan de hand van vele voorbeelden, gegroepeerd rond verschillende thema’s: exclaves, antropografische grenzen (“lineaire grenzen”), de grenzen van Nederland, eilanden, berg- en riviergrenzen en entiteiten die gedeeld werden.

Sommavilla (F.), 55 kuriose Grenzen und 5 bescheuerte Nachbarn, Greifswald, 2021. [nog te bespreken]

Foucher (M.), Les frontières, Paris, 2020 (CNRS-Documentation photographique 8133).

Publieksvriendelijke politiek-geografische analyse van de grens, van de Oudste Tijden tot cyberspace, met vele foto's, data en kaarten (van Pascal Ogier) – o.a. van de grensmuren in de wereld, de grenzen van Frankrijk, lokale grensstudies (o.m. Sahel, Zuid-Chinese Zee). Als eerste introductie een aanrader!

Von Bredow (W.), Grenzen: eine Geschichte des Zusammenlebens von Limes bis Schengen, Darmstadt, 2014.

[nog te bespreken]

- Dijkhuis (H.), De verdeelde aarde. Hoe de grenzen in de wereld kwamen, Amsterdam, 2018.

In weerwil van de titel, zijn de bladzijden over de grens an sich, naast passim enkele passages, beperkt tot het in vogelvlucht beschrijven van de geschiedenis (pp. 40-45) en een toekomstwens van 'beredeneerde' grenzen (passim pp. 304-308). Het boek is voor de limologie dan ook vooral geschikt als warmmaker. Zie ook bespreking door: Barrois (M.), Een wirwar aan grenzen, in: Historiek. Online geschiedenismagazine, 2018: historiek.net/een–wirwar–aan–grenzen/86639 [geraadpleegd 27/07/2021).

- Laurentin (E.), Histoire des frontières. Vier radiouitzendingen op France Culture, 19-22/03/2018

 

(reeks: La Fabrique de l'Histoire)

 

[nog te bespreken]

 

Alle publicaties 1_0_chronologie_leeswijzer.pdf (752,1 kB)

 

°"Wat blijft er over van het vaak zo woelige historische verleden? Het meest opvallende misschien is een landkaart met een indeling in staten. Maar hoe die indeling is ontstaan, interesseert maar weinigen meer. Dat het allemaal anders had kunnen wezen, is aan die landkaart niet te zien": L. Vanderkerken, in: De Standaard, 16-17 september 1989.